Sahara: Ubutayu Bunini ku Isi Bufite Amateka Yihariye

Ubutayu bwa Sahara ni bwo butayu bunini ku isi, buri ku buso bwa miliyoni zirenga 9.2 km², bungana hafi na Leta Zunze Ubumwe za Amerika yose. Buboneka mu majyaruguru ya Afurika, bukaba burenga ibihugu 11 birimo Maroc, Aljeriya, Libiya, Misiri, Sudani, Nijeri, Mali, Tchad, Mauritania, Eritrea na Senegal.

Sahara izwiho ubushyuhe bukabije: ku manywa ubushyuhe bushobora kugera hejuru ya 50°C, nijoro bukamanuka bukajya munsi ya 0°C. Ubusanzwe imvura ihagwa munsi ya 25mm ku mwaka, bigatuma ibihingwa bidashobora kutera cyane keretse mu turere dufite ibiyaga bito.

N’ubwo ubu ari ubutayu bunini, ubushakashatsi bwerekana ko Sahara yahindutse inshuro nyinshi mu mateka yayo. Hafi y’imyaka 10,000 ishize, yari ifite ishusho ya savannah: hariho ibiti byinshi, inzuzi n’ibiyaga. Abahanga basanze ibishushanyo (rock paintings) byerekana inyamaswa nk’imbogo, inzovu n’ingamiya zahoze zihaba.

Impinduka mu miterere y’ikirere yatumye Sahara yumagara gahoro gahoro, iba ubutayu bukomeye. Ibi byatewe n’imihindagurikire y’urusobe rw’imiyaga (monsoon winds) n’imyuka y’izuba (solar radiation) byahinduye uko imvura igwa muri aka gace.

Ubutayu bwa Sahara ntibufite inyanja imbere yabwo, ariko bukora ku nyanja ebyiri zikomeye:

• Ku majyaruguru, bukora ku Nyanja ya Mediterane.
• Ku burengerazuba, bukora ku Nyanja y’Atlantika.

Abashakashatsi bemeza ko kera hari ibice bya Sahara byari bifite ibiyaga binini, birimo Lake Mega-Chad, yari ikubye u Rwanda inshuro zirenga 10.

N’ubwo bigoye kuhatura, Sahara ituwe n’abantu barenga miliyoni 2, cyane cyane mu mijyi iri hafi y’amazi nk’i Cairo (ku ruzi rwa Nili). Abatuye aha akenshi ni aborozi b’ingamiya n’intama, ndetse bakora ubucuruzi bukomeye bwambukiranya ubutayu.

Ibinyabuzima na byo ntibibura: harimo ingamiya, inzoka, amasega, nyenzi zo mu butayu, ndetse n’inyoni zimwe zishobora gukora urugendo rurerure.

Sahara ifite ibibumbano bikomeye mu bukungu n’imibereho:

• Ifite petrole, gazi na zahabu byinshi bikururwa n’ibihugu biyituriye.
• Umuyaga uva muri Sahara (Saharan dust) utwara ivumbi rikagera mu Burayi, muri Amerika y’Epfo no mu nyanja, rikongera ifumbire mu butaka bwo ku isi.
• Ni imwe mu mpamvu zituma ikirere cy’isi gihinduka, kuko ubushyuhe bwaho bugira ingaruka ku myaga n’imvura y’isi yose.

Abashakashatsi bavuga ko Sahara ishobora kongera guhinduka “ubusitani” mu myaka ibihumbi bizaza, bitewe n’uko isi ikomeje guhinduka mu buryo bw’ikirere. Ni ikimenyetso cy’uko ubuzima ku isi budahora mu buryo bumwe.

 Mu magambo magufi, Sahara si “ubutayu bw’umucanga gusa”, ahubwo ni isomo rikomeye ku bantu:Ritatwereka uko isi ihinduka, uko ibidukikije bishobora guhindura ubuzima bw’abantu n’inyamaswa, kandi ritwigisha akamaro ko kubungabunga ikirere no kwitegura impinduka z’ibihe.

By:Florence Uwamaliya